SÜVEYŞ KANALI HAREKATI Zeki Paşa nın raporu
Kanal harekatı fikri ortaya çıktığı zaman, bölgedeki 4. Ordu'nun kumandanı olan Zeki Paşa saldırının başarısına ilişkin aşağıdaki raporu hazırladı. Ancak bu rapor hiç dikkate almadı. "Süveyş Kanalı 80-100 metre genişliğinde olduğundan buradan büyük savaş gemileri girip çıkabilir. Kanalda boydan boya makaslama makineli tüfek yuvaları var. Tahkimatın gerisinde ona paralel olarak bir tren hattı mevcut ve bunun üzerinde zırhlı trenler hareket edebilir. Susuz Tih sahrasını geçmek için katlanılacak tüm zorluklar, Türk ordusunu İngiliz donanmasının ağır toplarının menzili içine getirecektir. Her tarafta kuvvetli bir düşman direnişiyle karşılaşılacak ve donanmasına güvenen düşman, uzun menzil hattını istediği noktada keserek çöle girebilecek, Türk birliklerini zor duruma düşürebilecektir."
Osmanlı'nın I. Dünya Savaşı'na girdiği ilk günlerden biriydi.Başkumandan Vekili Enver Paşa, Cemal Paşa'yla görüşüyordu. Enver Paşa,önce savaşın gidişatıyla ilgili kısa bir konuşma yaptı ve sonra dedi ki: "Süveyş Kanalı üzerine bir taarruz harekatı yaparak İngilizlerin elindeki Mısır'ı işgal etmek,bu sayede Batı cephesine göndermekte oldukları birçok Hint tümenlerini Mısır'da alıkoymak, Çanakkale'ye bir çıkartma kuvveti göndermelerine mani olmak istiyorum."
Ancak Süveyş Kanalı'na bir askeri harekat yapılması fikrinin sadece Enver Paşa'ya ait olmadığı daha sonra ortaya çıktı. Çünkü Süveyş Kanalı'na yönelik bir saldırı planı daha Osmanlılar savaşa girmeden üç ay önce Berlin'de tasarlanmıştı. Alman orduları Başkomutanı General Von Moltke, 1914 Temmuz'unda Enver Paşa'ya, Mısır'a karşı bir girişimde bulunmanın önemini anlatmıştı. Bunun üzerine Enver Paşa, şam'da bulunan 4. Ordu Komutanı Zeki Paşa'ya Süveyş Kanalı'na saldırı için hazırlık yapılması talimatını vermiş ancak Zeki Paşa böyle bir saldırının başarısız olacağı raporunu İstanbul'a göndermişti. Üstelik Türkiye'deki Alman Islah Heyeti Başkanı Liman Von Sanders de Zeki Paşa gibi düşünüyordu. Gelişmeler Başkomutanın yani Enver Paşa'nın fikirleri doğrultusunda gerçekleşti. Berlin, Liman Von Sanders'i kanal harekatına karşı fikir üretmemesi konusunda uyardı.Ve Kasım 1914'te Osmanlı savaşa girdikten birkaç hafta sonra, Zeki Paşa görevden alınarak yerine Bahriye Nazırı Cemal Paşa, 4. Ordu Komutanı olarak atandı.İlginç bir gelişme de Cemal Paşa'nın Kurmay Başkanlığı'na yapılan atamaydı. Bu görev Alman Yarbay Franz Kress von Kressenstein'a verildi. Yani Almanya harekatın tam göbeğinde olmak istiyordu. Plana göre Almanya'da yaptırılan dubalı botlar, O tarihte tarafsız olan Bulgaristan'dan geçirilecek ve Süveyş Kanalı'nı aşmak için bu botlar kullanılacaktı.Ancak Kanal harekatı için gereken hazırlık henüz yapılamamıştı. Suriye ve Filistin'den geçen yol artık at arabalarının bile hareket edemeyeceği kadar bozuktu. Kanal saldırısını yapacak olan 8. Kolordu üç tümenden oluşuyordu. Asker toplamı 440 subay ve 11 bine yakın erdi. Develerle çöl geçişinde 10 günlük erzak ve su taşınabilecekti.Motorlu taşıt yok denecek kadar az olduğu için cephane veya erzak biterse ikmal olanağı da tam bir muammaydı.Tüm bunlardan daha da önemlisi, telgrafla haberleşme cihazı yada keşif maksatlı uçak zafiyeti mevcuttu. Sadece Kanal'ı geçmek için gereken botlar sağlanmıştı. İngilizler ise kanalın savunmasına büyük önem vermişlerdi. Süveyş Kanalı'nın Port Said'den Kantara'ya kadar olan bölümünde yapay olarak su taşırılarak saldırıya karşı doğal engeller oluşturulmuştu. Çöl tarafından da saldırı yapılması çok zordu. Sadece 70 km uzunluğundaki saha tehdit altındaydı. Bu bölgenin savunması için toplam 25 bin kişilik İngiliz ve dominyon askerlerinden oluşan bir güç ayrılmıştı Ve ek olarak Kahire'de de birer İngiliz ve Avustralya tümeni ile bir de karma Yeni Zellanda tugayı vardı. Bölgede 6 İngiliz, 7 de Fransız uçağı bulunuyordu.Tüm bu koşullara rağmen Türk birlikleri 1 Şubat 1915'e kadar çölü geçtiler ve tahkimata başladılar. 2-3 şubat gecesi ise Kanal harekatı başlamıştı. Ancak İngilizler gafil avlanamadı. Çünkü Fransız keşif uçakları, Sina çölü üzerinde hareket eden kuvvetleri önceden görüp haber vermişlerdi.Kanala botlarını indiren Türk birlikleri hazırlıklı düşman karşısında büyük kayıp verdi.Sadece 600 asker karşı kıyıya geçebildi. Fakat arkadan yardım gelmediği için onlar da bir süre sonra ya öldürüldüler ya da esir edildiler. Cemal Paşa durumu gördüğünde dehşete kapıldı. Kurmay Başkanı Von Kress'in itirazlarına rağmen geri çekilme kararı aldı ve Berşeba'ya kadar çekildi. Ancak Enver Paşa bir yıl sonra, Süveyş Kanalı harekatını bir kez daha gündeme getirdi. Suriye'deki çöl kuvvetlerinin başında Von Kress vardı. Fakat İngilizler artık Mısır'da çok büyük bir güç olmuşlardı. 9 bin kişilik Türk kuvveti tarafından 4 Ağustos 1916'da yeni bir kanal harekatı yapıldı. Ama bu saldırıdan da sonuç alınamadı. Binden fazla asker kayıp verildi. Ertesi gün çekilme başladı.Yavuz yadirgarı Mısır’a kavuşma hayalleri Süveyş kanalının sularında nice evladın kanıyla beraber yitip gitmişti.